Rispuhöfrungur (Grampus griseus) krufinn í fyrsta skipti hér á landi

Mynd. Svanhildur Egilsdóttir.

Hópur vísindamanna frá Hafrannsóknastofnun, Náttúrufræðistofnun, Háskóla Íslands, Rannsóknaseturs Háskóla Íslands í Vestmannaeyjum og Tilraunastöðvar HÍ í meinafræði, krufði tvo rispuhöfrunga (Grampus griseus) nýverið.

Um miðjan júlí s.l. fékk Hafrannsóknastofnun, ásamt öðrum opinberum aðilum sem koma að málum þegar tilkynnt er um hvalreka, tilkynningu um rekinn hval í botni Hrútafjarðar.

Við eftirgrennslan kom í ljós að um tvö dýr var að ræða. Annað þeirra hafði komið lifandi í fjöru og verið ýtt á flot en vegna þess hversu veikburða það var þegar það kom á land aftur, tók héraðsdýralæknir ákvörðun um að aflífa það. Hitt dýrið rak dautt.

Í fyrstu var ekki ljóst hvaða tegund um ræddi og var talið út frá fyrstu lýsingum að þarna væri á ferðinni grindhvalir/marsvín.

Ljósm. Helga Dögg Lárusdóttir.

Hafrannsóknastofnun ákvað að reyna sýnatöku og fékk til liðsinnis aðila frá Selasetrinu á Hvammstanga. Í framhaldi af þeirri sýnatöku var ljóst að um óvenjulegan fund var að ræða.

Þegar rýnt hafði verið í myndir varð ljóst að líkast til væri þetta í fyrsta skipti sem höfrungur af tegundinni Grampus griseus er staðfestur hér við land.

Hafrannsóknastofnun lagði þá mikið upp úr því að safna sem mestum upplýsingum um dýrin og fór starfmaður m.a. og sótti hræin með mikilli fyrirhöfn og góðri aðstoð starfsmanna Selaseturs, landeiganda og verktaka á svæðinu. Dýrin voru ekki vel aðgengileg þar sem þau lágu annars vegar undir Markhöfða og hins vegar innst í botni fjarðarins.

Enska heitið fyrir tegundina er Rissos´s dolphin, á norsku kallast hann arrdelfin, á færeysku Risso´s springari og á dönsku Risso´s delfin. Náttúrufræðistofnun og Hafrannsóknastofnun leggja því til að hann hljóti nafnið rispuhöfrungur enda er það eitt aðal einkenni hans hve rispuð húð hans er.

Rispuhöfrungur er ein stærsta tegundin í ætt höfrunga (Delphinidae). Þeir verða 3-4 m langir, og geta orðið allt að 500 kg að þyngd. Þeir eru náskyldir grindhvölum. Tegundin er algeng í bæði tempruðum hafsvæðum sem og í hitabeltinu í öllum heimshöfum. Í Norður-Atlantshafi er aðal útbreiðslusvæði þeirra, í Miðjarðarhafi og við strendur Íberíuskaga og Frakklands, en finnst þó allt norður til Færeyja. Tegundin kýs nokkuð mikið dýpi, og finnst oft í landgrunnsköntum á 400-1000 metra dýpi. Fæða tegundarinnar er aðallega kolkrabbar og smokkfiskar. Kjörhitastig tegundarinnar er 15-20°C en finnst þó stundum í kaldari sjó en þó mjög sjaldan undir 10°C. Því er ljóst að hafsvæðið í kringum Ísland er á mörkum þess að vera of kalt fyrir tegundina, sérstaklega fyrir norðan land þar sem hvalirnir fundust.

Dýrin tvö sem ráku á land í Hrútafirði voru ungur tarfur og kýr, og ekki fullvaxin. Bæði dýrin voru mjög horuð, með mjög þunnt spiklag, og líklegt er að þau hafi örmagnast sökum sultar. Sýnum var safnað fyrir ýmiss verkefni, t.d. fyrir evrópuverkefni um vistfræði miðsjávarlaga (SUMMER) sem Hafrannsóknastofnun er hluti af, einnig fyrir rannsókn á vistfræði tannhvala við landið, verkefni á sníkjudýrum í sjávarspendýrum, auk rannsókna á veirum í sjávarspendýrum. Beinagrindur dýranna verða varðveittar á Náttúrufræðistofnun.

Ljósm. Svanhildur Egilsdóttir.