Uppsjávarsvið

Uppsjávarsvið sinnir rannsóknum á lífríki og umhverfi ofan botns og allt að yfirborði sjávar. Spanna rannsóknirnar því mörg fræðasvið m.a. sjávarlíffræði, fiskifræði, hafeðlis- og hafefnafræði. Verkefni sviðsins taka til rannsókna á langtímabreytingum á umhverfi, vistkerfi og lífverum sem og hagnýtra rannsókna vegna ráðgjafar um nýtingu. Um 46 manns starfa á sviðinu við vinnu að yfir 80 mismunandi verkefnum.

Vöktun á ástandi sjávar er eitt af mikilvægum verkefnum á sviðinu. Markmið þess er að vakta langtímabreytingar á umhverfisþáttum í hafinu við Ísland. Í því felast m.a. mælingar á hitastigi, seltu, súrnun sjávar og styrk næringarefna á föstum stöðvum kringum Ísland í fjórum rannsóknaleiðöngrum ár hvert. Niðurstöður þessara mælinga eru ekki aðeins mikilvægar fyrir hinar ýmsu umhverfis- og vistfræðirannsóknir í kringum Ísland heldur einnig til að auka skilning og þekkingu á breytingum í heimshöfunum, m.a. súrnun sjávar.

Vegna vaxandi fiskeldis á Íslandi hafa rannsóknir á straumum og vöktun á öðrum þáttum umhverfisins á grunnsævi aukist á undanförnum árum. Þær rannsóknir eru grundvöllur ráðgjafar um burðarþol og þar með sjálfbæra nýtingu fjarða og sjókvíaeldissvæða. Vinnan fellst m.a. í straummælingum í fjörðunum og gerð líkana sem mötin á burðarþoli byggja á.

Undirstaða alls lífs hafanna byggir á svifþörungum og frumframleiðni þeirra. Árleg vöktun á svifþörungum fer fram að vori með annarri vöktun á umhverfisþáttum en einnig eru notuð fjarkönnunargögn til að meta frumframleiðni og árlegan framgang hennar. Markmiðið er að fylgjast með gróðurfari umhverfis landið. Í viðbót við þessar rannsóknir fer fram vöktun á hverju sumri á eitruðum svifþörungum á strandsvæðum.

Dýrasvif gegnir mikilvægu hlutverki í vistkerfi hafanna sem hlekkur í fæðukeðjunni milli svifþörunga og dýrasvifsæta, svo sem uppsjávarfiska, fiskungviðis og skíðishvala. Rannsóknir á dýrasvifi miða að því að auka skilning á líffræði mismunandi tegunda auk þess sem unnið er að því að rannsaka breytileika í þéttleika og tegundasamsetningu milli hafsvæða og ára með margskonar aðferðum. Þá hefur verið unnið að því á undanförnum árum að þróa frekari leiðir til að nota bergmálsmælingar til mælinga á stórátu (aðallega ljósátu) og eru þær mælingar orðnar að föstum þætti í vorleiðangri sem farinn er umhverfis landið.

Rannsóknir á uppsjávarfiskistofnum eru umfangsmestu verkefni sviðsins. Meginmarkmiðin miða að því að meta stofnstærð og veiðiþol loðnu, sumargotssíldar, norsk-íslenskrar vorgotssíldar, kolmunna, makríls og hrognkelsis. Markmið um sjálfbæra nýtingu krefst auk þess fjölbreyttra rannsókna á líffræði, útbreiðslu, göngum, og vistfræðilegum tengslum þessara fiskistofna, þar með talið tengslum þeirra við umhverfi, dýrasvif og spendýr. Þessar rannsóknir krefjast mikils úthalds rannsóknaskipa yfir víðáttumikil svæði innan og utan íslensku landhelginnar. Margir þessara rannsóknaleiðangra eru alþjóðlegir og eru skipulagðir innan vinnunefnda Alþjóðahafrannsóknaráðsins (ICES), sem og stofnmatsvinnan. Slæmt ástand loðnustofnsins og breytingar á útbreiðslu hans var kveikjan að viðamiklu og fjölbreyttu fimm ára átaksverkefni (um líf- og vistfræði loðnustofnsins) sem byrjaði árið 2018 að fenginni aukafjárveitingu. Vinna að mismunandi verkþáttum þess er í gangi og munu niðurstöður þess birtast á næstu árum.

Rannsóknir á spendýrum beinast að því  að leggja mat á stofnstærð þeirra fjölmörgu hvalategunda sem finnast við landið sem og þeirra tveggja selastofna sem hér finnast og kæpa (landselur og útselur). Jafnframt eru stundaðar viðamiklar rannsóknir á líffræði spendýra, göngum, atferli og stöðu þeirra í vistkerfinu.

Sameiginlegt markmið allra rannsókna á sviðinu er að veita ráðgjöf um sjálfbæra nýtingu auðlinda hafsins, skýra vistfræðileg tengsl hinna fjölbreyttu tegunda og áhrif breytilegs umhverfis á þessa þætti. Þá er einnig fjallað um álag á vistkerfin af völdum framkvæmda svo sem fiskeldis, ásamt því að stjórnvöldum og hagsmunaaðilum er veitt fjölbreytt ráðgjöf.

Starfsmenn við undirbúning kvarna til aldurslesningar.