Tálknafjörður

Hnit - 65°38'N 23°53´W
Flatarmál - 30 km²
Meðaldýpi - 30-60m
Mesta dýpi - 65 m

Tálknafjörður er norðan við Patreksfjörð en fjallið Tálkni skilur hann frá Patreksfirði. Utan við fjörðinn er Patreksfjarðarflói, talsvert grunn þar sem botndýpi er minna en 40 m. Það er um 10 km breitt við Tálkna en 15 km við Blakk sem er í mynni grunnsins. Breidd í mynni Tálknafjarðar er 4,5 km og lengd fjarðarins 15,4 km frá fjarðarmynni í botn. Hann mjókkar mjög eftir því sem innar dregur. Undirlendi á ströndum er lítið. Í Tálknafjörð fellur Botnsá sem er silungsá. Dýpi utarlega í firðinum er mest um 60 m en grynnkar eftir því sem innar dregur og nær landi. Flatarmál fjarðarins innan við Tálkna er um 30 km².

Á árunum 2008 til 2009 voru gerðar miklar vistfræðirannsóknir í Patreksfirði og Tálknafirði. Að þeim stóðu Hafrannsóknastofnun, Atvinnuþróunarfélag Vestfjarða og Þóroddur hf. Einnig tóku þátt í rannsóknunum tveir stúdentar við Háskóla Íslands með sérverkefnum á hveljum. Markmið rannsóknanna var að fá vitneskju um helstu umhverfisþætti í fjörðunum einkum með tilliti til þess hvort firðirnir hentuðu fyrir eldi í sjó. Mælingar voru gerðar á straumum, hita, seltu, næringarefnum og svifþörungum. Einnig voru gerðar athuganir á hveljum.

Gert hefur verið botnkort af Tálknafirði með fjölgeislamæli (sjá mynd). Fram kemur að sunnan megin í firðinum er grunn ræma með landi en síðan dýpkar mjög hratt niður í fjörðinn þar sem er 50-60 m dýpi. Norðan megin í firðinum er heldur meira grunn með ströndinni inn eftir firði en síðan dýpkar hratt að miðju fjarðarins. Þegar innar dregur í fjörðinn grynnkar og þar gengur mikil sandeyri út í fjörðin þannig að mjótt sund verður milli eyraroddans og suðurstrandarinnar. Innan við eyrina og inn í botn Tálknafjarðar er grunnt eða frá 20-30 m dýpi nema rétt innan við Eyrina þar sem er 35 m dýpi.

Fjölgeisladýptarkort af Tálknafirði.

Botngerð
Samhliða botndýrarannsóknum í Tálknafirði árið 2009 voru gerðar kornastærðarmælingar á botnsýnum úr firðinum (sjá töflu). Mitt í Tálknafirði, þar sem dýpi var mest, var leirbotn en nær landi var grófara efni. Hlutfall leirs hækkaði eftir dýpi og það er þekkt að dýpi og kornastærð haldast oft í hendur. Telja má að hlutfallslega þekur leir mun stærra svæði en sandur eða skeljasandur.

Mælingar á kornastærð (sjá töflu 1) sýndu að mjög fínt set <0,063 (decant) var ríkjandi á flestum stöðvunum. Yfir 55% leir var á fimm stöðvum í firðinum. Sandur (0,063-2 mm) var ríkjandi á stöðvum 4 og 8 (86,9 og 85,1%).

Tafla 1. Mælingar á kornastærð.

Í Tálknafirði hafa verið gerðar umfangsmiklar rannsóknir á botndýralífi á vegum Hafrannsóknastofnunar með tilstyrk Atvinnuþróunarfélags Vestfjarða og fleiri aðila. Var þar einkum haft í huga fyrirhugað fiskeldi í Patreksfirði og Tálknafirði sem þá var í undirbúningi. Hafrannsóknastofnun var fengin af Atvinnuþróunarfélagi Vestfjarða, Atvest, til að framkvæma rannsóknina en hún var hluti af stærra verkefni í fjörðunum þar sem gerðar voru ýmsar rannsóknir á eðlis-, efna- og líffræðilegum þáttum fjarðanna.

1. mynd. Sýnatökustaðir í Tálknafirði og Patreksfirði.

Dagana 13. og 14. maí 2009 fór fram söfnun botndýra í Tálknafirði og voru sýni voru tekin með Shipek botngreip á 9 stöðvum (1. mynd) og á hverri stöð voru tekin 3 greiparsýni. Úr einu greiparsýni á hverri stöð voru tekin hlutsýni til kornastærðargreiningar.

Úrvinnsla hefur farið fram á stöðvum 1-5 (tafla 2). Alls hafa verið greindar 96 tegundir/hópar frá þessum stöðvum. Þessi dýr tilheyrðu að mestu fylkingum burstorma, krabbadýra og lindýra (2. mynd). Afar fáar tegundir tilheyrðu öðrum hópum og meðal annars voru skrápdýr einungis greind í þrjár tegundir slöngustjarna og flest dýr sem tilheyrðu lindýrum voru samlokur.

Algengustu tegundir
Í töflunni hér neðar má sjá hlutfall tíu algengustu tegunda/hópa í Tálknafirði. Þar kemur einnig fram heildarfjöldi dýra á fimm stöðvum og hlutfall þeirra af heild, meðalfjöldi og staðalfrávik. Tegundir sem tilheyra hóp burstaorma eru einkenndir með (b), þær sem tilheyra samlokum eru einkenndar með (s) og krabbadýr með (k).

Leirbotn var á stöðvum 1, 2 og 5. Tegundasamsetning botndýra milli þessara stöðva var mjög lík og myndar ákveðið botndýrasamfélag.  Burstaormurinn Galathowenia oculata var algengasta tegundin. Þessi ormur er algengur víða um land og étur lífrænar leifar af botninum. Aðrar algengar tegundir voru samlokurnar gljáhytla og trönusystir og burstaormurinn Cossura longocirrata. 

Sandur var á stöðvum 3 og 4. Tegundasamsetning var ólík milli þessara stöðva og einkennandi var hversu fjölbreytt lífríkið var en fá eintök af hverri tegund.

Á sandbotni innarlega í firðinum norðanverðum (stöð 3) voru götungar, skelkrabbar, þráðormar, mosadýr, ranaormar og hveldýr áberandi. Burstaormarnir Scoloplos armiger og Phloe sp. og krabbadýrin Eudorellopsis deformis og Protomedeia faciata voru einnig þar.

Á sandbotni utar í firðinum norðanverðum (stöð 4) voru götungar ríkjandi. Fjórar tegundir burstaorma (Phloe sp., Galathowenia oculata, Spionidae sp. og Nothria conchylega) og tvær samlokutegundir auðnuskel (Crenella decussata) og pétursskel (Parvicardium pinnulatum) voru einnig áberandi.

Fjölbreytileiki (Shannon H‘ loge) var meiri á sandbotni en á leirbotni og var mestur á stöð 4 með 3,08 og stöð 3 með 2,95 en minnstur (1,82) á stöð 2.

Tafla 2. Hlutfall tíu algengustu tegunda/hópa í Tálknafirði.

2. mynd. Fjöldi eintaka (y-ás) af helstu botndýrahópum á hverri stöð (x-ás).

Heimildir
Gudrún G. Þórarinsdóttir og Sólmundur Einarsson. (1994). Kúfskeljarannsókn (Arctica islandica) á Norðvesturlandi janúar til mars 1994 (Investigation of Arctica islandica in Northwest Iceland, January-March 1994). Hafrannsóknastofnunin, 29 pp.
Gudrún G. Þórarinsdóttir og Sólmundur Einarsson. (1997). Kúfskel við Ísland. Náttúrufræðingurinn, 66 (2), 91-100. 
G. G. Thórarinsdóttir og S. Einarsson. (1996). Distribution and abundance of ocean quahog, Arctica islandica (Linnaeus, 1767), from Icelandic waters. J. Shellf. Res. 15 (3), 729-733.
Steinunn Hilma Ólafsdóttir. (2015). Benthic communities in Tálknafjörður and Patreksfjörður. Hafrannsóknir nr. 179