Helstu niðurstöður vorleiðangurs

Rannsóknaskipið Bjarni Sæmundsson.
Ljósm. SJó

Rannsóknaskipið Bjarni Sæmundsson var í leiðangri til rannsókna á ástandi sjávar, næringarefnum, plöntusvifi og dýrasvifi á miðunum umhverfis landið 15. - 26. maí síðastliðinn.

Frá því um 1950 hafa verið gerðar athuganir á umhverfi og grunnþáttum vistkerfisins að vori eða í byrjun sumars. Mælistöðvarnar mynda línur eða snið út frá landinu. Flestar mælistöðvarnar eru nefndar eftir kennileitum á landi. Sjórannsóknir lýsa athugunum nánar.

Athuganir voru nú gerðar á alls 78 rannsóknastöðvum umhverfis landið, bæði á landgrunni og utan þess (mynd 1). Á völdum stöðvum var sýnum safnað vegna rannsókna á karbónatkerfi sjávar og til mælinga á geislavirkum efnum.

Helstu niðurstöður fyrir yfirborðslag sjávar

Innflæði hlýsjávarins norður fyrir land var töluvert meira en í fyrra en það sést vel á mynd 1 sem sýnir sjávarhita á 50 metra dýpi.

Mynd 1. Sjávarhiti (°C) á 50 m dýpi í hafinu umhverfis Ísland, í maí 2023. Punktarnir sýna mælistöðvarnar.

Sjávarhiti (mynd 2) í efstu 50 metrum sjávar í hlýsjónum úti fyrir Suður- og Vesturlandi var á bilinu 7,9-8,3°C, Það er lítillega undir hita viðmiðunartímabilsins 1991-2020 en þrálátar lægðir í vor hafa viðhaldið lóðréttri blöndun sjávarins sem hægir á hlýnun yfirborðslagsins.

Seltan var nálægt meðaltali viðmiðunartímabilsins. Seltan hefur farið vaxandi undanfarin ár frá því lágmarki sem mældist árið 2017. Þetta bendir til að hlýsjórinn að sunnan hafi verið með svipuðum eiginleikum og undanfarin ár.

Hiti og selta úti fyrir miðju Norðurlandi (mynd 3) voru vel yfir gildum viðmiðunartímabilsins 1991-2020 með hita í efri lögum á bilinu 5,5-6,1°C. Bæði hiti og selta höfðu hækkað miðað við seinustu þrjú ár.

Innflæðis Atlantssjávar gætti lítið þegar komið var austur fyrir Melrakkasléttu. Allt frá Langanessniði Norðaustur og að Krossanessniði voru bæði hiti og selta í yfirborðslaginu nærri langtímameðaltali með hita á bilinu 2,6-3,5 °C í efstu 50 metrum sjávarins á stöðvum yfir landgrunninu (mynd 4). Í Austur-Íslandsstraumnum, fyrir utan landgrunnsbrúnina var hiti lægri eða 1-2°C.

Mynd 2. Frávik meðalhita og meðalseltu í efstu 50 metrum sjávar á stöðvum 4-5 á Selvogsbanka frá meðaltali áranna 1991-2020.

Mynd 3. Frávik meðalhita og meðalseltu í efstu 50 metrum sjávar á stöðvum 2-4 á Siglunesi frá meðaltali áranna 1991-2020.

Mynd 4. Frávik meðalhita og meðalseltu í efstu 50 metrum sjávar á stöðvum 2-4 á Krossanesi frá meðaltali áranna 1991-2020.

Hiti við botn

Breytileiki í hita og seltu niður undir botni er minni heldur en við yfirborð. Mynd 5 sýnir tímaraðir hita að vori nærri botni á sex mælistöðvum yfir landgrunninum (Látrabjarg 4, Langanes NA 1, Krossanes 3, Stokksnes 3, Melrakkaslétta 2 og Selvogsbanki 3). Myndirnar sýna meðaltal hitamælinga í vatnssúlunni í 50 metra lagi yfir botninum.

Mælingarnar frá stöðvunum sunnanlands og vestan (mynd 5 a) sýna að hiti yfir botni hefur haldist hár þar síðustu tvo áratugi. Hiti við botn á þessum slóðum á árunum 2021-2023 var hár. Botnhiti á landgrunninu norðan lands og austan hefur farið lækkandi undandafarin ár (mynd 5 b).

Mynd 5. Botnhiti á völdum stöðvum á landgrunninu að vori (sjá mynd 1). a) Botnhiti á stöðvum sunnan og vestan við landið. b) Botnhiti á stöðvum norðan og austan við land. Punktar og þunn lína sýna meðaltal af 50 m vatnssúlu yfir botni og einnig er sýnd þykk lína fyrir 5 ára keðjumeðaltal.

Plöntusvif

Magn plöntusvifs var kannað með mælingum á styrk blaðgrænu og flúrljómun. Mynd 6 sýnir flúrljómun á 5 metra dýpi. Lítill gróður var kominn á stærstum hluta rannsóknasvæðisins og vorblómi svifþörunga því líklega ekki hafinn. Undantekningar voru á einstaka stöðum eins og í utanverðum Faxaflóa.

Norðvestan lands og í Grænlandssundi var töluverður gróður á ystu stöðvum. Þar var lagskipting sterk vegna seltulágs pólsjávar. Töluverður gróður var á einstaka flekkjum norðaustan lands og á stöðvum næst landi fyrir norðan. Lítill gróður var sunnan lands.

Í sýnum teknum til ræktunar mátti sjá mikið af ættkvíslinni Phaeocystis fyrir norðan land, en kísilþörungar voru í miklum meirihluta fyrir austan og sunnan, á Krossanesi (Rhizosolenia) og Selvogsbanka (Pseudo-nitzschia og Chaetoceros). 

Mynd 6. Flúrljómun sem er mælikvarði á blaðgrænu og þar með lífmassa plöntusvifs á 5 m dýpi í hafinu umhverfis Ísland, í maí 2023.

Dýrasvif

Heildarmagn dýrasvifs var mest vestur, norður og norðaustur af landinu (mynd 7). Magn dýrasvifs í yfirborðslögum var þónokkuð yfir langtímameðaltali á Vestur- og Norðurmiðum en undir meðallagi fyrir austan og sunnan land.

Í samanburði við vorið 2022 var magn dýrasvifs talsvert meira í ár fyrir vestan og norðan en minna magn fyrir austan og sunnan. Hið aukna magn dýrasvifs fyrir vestan og norðan gæti tengst miklu innfæði hlýsjávar norður fyrir land (mynd 1). Óvenjulegt er að minni lífmassi dýrasvifs sé fyrir sunnan á þessum árstima svo að líklegt er vorkoma í sjónum sunnan lands hafi verið sein í ár. 

Rauðáta var áberandi í flestum háfsýnum sem tekin voru í yfirborðslögum. Á ystu stöðvum á Melrakkasléttu og Langanesi var kaldsjávar systurtegund rauðátunnar, póláta, ríkjandi í lífmassa. 

Mynd 7. Heildarútbreiðsla dýrasvifs af millistærð í yfirborðslögum 15. - 26. maí 2023 (g þurrvigt m-2, 0-50m). Punktarnir sýna mælistöðvarnar.

Útbreiðsla og magn ljósátu var metin með bergmálsaðferð. Ljósátumagnið reyndist mest á landgrunninu norður, norðaustur, suður (Selvogsbanki) og vestur af landinu (mynd 8).

Mynd 8. Útbreiðsla ljósátu (stór áta), 15. - 26. maí 2023, samkvæmt bergmálsmælingum og tákna tölurnar í reitunum meðalendurvarp ljósátu á 120 kHz.