| Ár | Fjöldi sýna | Fjöldi mældir | Fjöldi aldursgreindir | Afli (t) |
|---|---|---|---|---|
| 2007 | 21 | 298 | 285 | 36489 |
| 2008 | 26 | 758 | 668 | 112353 |
| 2009 | 60 | 2238 | 1945 | 116160 |
| 2010 | 115 | 4821 | 4759 | 122034 |
| 2011 | 191 | 8031 | 4760 | 159263 |
| 2012 | 244 | 11421 | 5604 | 149366 |
| 2013 | 180 | 7733 | 3505 | 151234 |
| 2014 | 155 | 6276 | 3201 | 172960 |
| 2015 | 160 | 7195 | 3425 | 169336 |
| 2016 | 113 | 4889 | 2767 | 170374 |
| 2017 | 108 | 4261 | 2431 | 167367 |
| 2018 | 77 | 3403 | 1907 | 168331 |
| 2019 | 125 | 5652 | 3081 | 128076 |
| 2020 | 112 | 4896 | 2755 | 151534 |
| 2021 | 109 | 5070 | 2637 | 132127 |
| 2022 | 98 | 4054 | 2381 | 129979 |
| 2023 | 95 | 3586 | 2214 | 141369 |
Almennar upplýsingar
Makríll er víðförull og útbreiddur uppsjávarfiskur. Hann er hlýsjávartegund sem finnst beggja vegna Norður-Atlantshafsins. Í Norðaustur-Atlantshafi er jafnan talað um einn stofn og er veiðum á honum stjórnað með tilliti til þess. Makrílstofninn er einn af verðmætustu fiskstofnum Evrópu í efnahagslegu tilliti.
Á síðustu öld var makríll sjaldséður flökkufiskur í íslenskri landhelgi en fljótlega eftir aldamótin fór hans að verða vart suðaustan og sunnan við Ísland að sumarlagi (Astthorsson o.fl. 2012). Makríll fór m.a. að veiðast í vaxandi magni sem meðafli í sumarveiðum á norsk-íslenskri vorgotssíld fyrir suðaustan land frá 2000 til 2006 og fannst í fæðu súluunga við Vestmannaeyjar sumarið 2005 (Vigfúsdóttir o.fl. 2009).
Kynþroska makríll fylgir árstíðabundnu göngumynstri á milli aðskilinna sumarfæðusvæða, vetrardvalarsvæða og hrygningarsvæða (Uriarte og Lucio 2001). Makríll hrygnir á landgrunni og landgrunnsbrún meginlands Evrópu frá janúar fram í júlí (Trenkel o.fl. 2014). Hrygningin byrjar syðst og færist norðar, eftir því sem líður á árið. Eftir hrygningu gengur makríll áfram í norður eða norðvestur inn í Norðurhöf og inn í Norðursjó til fæðuleitar yfir sumarmánuðina. Þegar hausta tekur safnast makríll saman í þéttar torfur í norðurhluta Norðursjávar sem ganga síðan suður á bóginn þegar líður á veturinn. Yfir veturinn er makríll dreifður yfir landgrunnsbrún og landgrunn Evrópu frá ströndum Portúgals til Hjaltlandseyja. Ungviðið heldur sig á uppeldissvæðum á landgrunninu við Írland og vestur og norður af Skotlandi, í Biscayaflóa og í Norðursjó uns kynþroska er náð við 2ja eða 3ja ára aldur og byrjar þá árlega göngu með hrygningarstofninum.
Útbreiðsla makríls að sumarlagi hefur tekið miklum breytingum frá síðustu aldamótum (Ólafsdóttir o.fl. 2019). Fram að þeim tíma var sumarfæðuslóð makríls aðallega í Noregshafi, fyrir austan 10°V og sunnan 72°N. Sumrin 2005 og 2006 tók útbreiðslan að aukast í vesturátt úr Noregshafi allt að austurströnd Íslands. Niðurstöður uppsjávarleiðangra sýna að sumarið 2010 náði útbreiðsla makríls vestur fyrir Ísland og nánast að miðlínunni við Grænland, að 30°V. Sumarið 2013 mældist makríll í grænlenskri landhelgi í fyrsta skipti þegar útbreiðslan náði inn í norðurhluta Irmingerhafs, og voru vesturmörk útbreiðslu við 36°V og suðurmörk við 62°N. Útbreiðsla makríls í íslenskri landhelgi minnkaði áberandi mikið fyrir vestan land sumarið 2019 (Ólafsdóttir og Sigurðsson 2021). Sumarin 2023 og 2024 mældist makríll einungis við suðaustur strönd Íslands en á því svæði varð hans fyrst vart í íslenskri landhelgi upp úr aldamótum (ICES, 2024).
Veiðar
Beinar veiðar á makríl í íslenskri landhelgi hófust sumarið 2007 og hefur árlegur heildarafli íslenskra skipa fram til ársins 2023 verið á bilinu 36-173 þúsund tonn (Mynd 1). Nánast allur makríll er veiddur í flotvörpu (> 99%). Í byrjun veiða var megin hluti aflans veiddur í íslenskri lögsögu. Veiðar á alþjóðlegu hafsvæði jukust árið 2017 og hefur mikill hluti afla verið veiddur þar síðan, frá 35 % til 84 % árlega (Mynd 1).
Fyrstu árin var veiðisvæðið í kantinum suðaustur af landinu og færðist síðan vestur með suðurströndinni (Mynd 2). Á árunum 2011 til 2016 var aðalveiðisvæðið meðfram kantinum frá suðausturlandi til Vestfjarða. Sumarið 2017 byrjaði veiðin að færast austur í Noregshaf og að minnka fyrir vestan landið. Sumarið 2020 var nánast engin veiði í kantinum við landið heldur einungis í Noregshafi. Sumarið 2023 jókst aftur veiði við landið en hún var takmörkuð við hafsvæði suðaustur af landinu.
Síðan árið 2000 hefur árlegur heildarafli úr stofninum sveiflast á bilinu 0,5-1,4 milljón tonn (Mynd 3). Aflatölur frá árum fyrir 2000 eru taldar óáreiðanlegar og hafa minna vægi í stofnmati en tölur eftir 2000.
Sýnataka
Sýnataka úr afla íslenskra skipa fyrir Hafrannsókastofnun var góð árið 2023 (Mynd 4). Fjöldi sýna, lengdarmælinga og aldursgreinga hefur þannig verið með ágætun frá því að veiðar hófust (Tafla 1).
Samsetning afla
Lengdardreifing makríl úr afla eftir árum er sýnd á Mynd 5. Árleg meðallengd makríls í afla sveiflast frá 34 cm til 37 cm. Stærðarsamsetning afla hefur breyst með árunum þar sem stærð makríl hefur aukist síðustu ár samanborið við fyrri ár.
Aldurssamsetning afla frá 2012 til 2023 sýnir að með árunum hefur hlutfall eldri fisks aukist í afla (Mynd 6). Árgangar frá 2008-2012 eru áberandi í veiðinni bæði í fjölda og magni (Mynd 7).
Endurheimtur rafaldskennimerkja
Rafaldskennimerki kallast á ensku „Radio Frequency Identification Tags“ sem almennt er skammstafað RFID. RFID merkjum er komið fyrir inn í kviðarholi makríls og RFID skannar í verksmiðjum nema merkin sjálfvirkt í löndunum. Þrjú uppsjávarverksmiðjur á Íslandi hafa RFID skanna. Það eru verksmiðja Síldarvinnslunnar í Neskaupstað, verksmiðja Brims á Vopnafirði og verksmiðja Skinney-Þinganes á Höfn í Hornafirði.
Merkingar á makríl með RFID merkjum hófust árið 2011 (ICES 2020). Síðan þá hafa alls verið merktir 663230 fiskar (https://smartfishmap.imr.no/). Starfsmenn hafrannsóknastofnunarinnar í Noregi merkja makríl árlega vestur af Írlandi og Skotlandi á hrygningartíma í maí og hafa þeir alls merkt 656 199 fiska. Starfsmenn Hafrannsóknastofnunarmerktu 5101 fiska við Snæfellsnes í ágúst árin 2015 til 2019. Markíll hefur ekki verið merktur við Ísland síðan 2019 þar sem lítið eða ekkert af makríll hefur gengnið vestur fyrir landið undanfarin ár. Starfsmenn hafrannsóknastofnunarinnar í Bretlandi merktu 1930 fiska árin 2023 og 2024. Árið 2023 var skannaði fyrir merkjum í makríl í 21 verksmiðju í fjórum löndum, Noregi, Írlandi, Bretlandi og Íslandi. Skönnun fyrir RFID merkjum hófst árið 2012 og til 27.september, 2024, hafa alls verið skönnuð 3 818 168 tonn af makríl.
Fyrir tímabilið 2014-2024 hafa á ári endurheimst frá 24 til 590 merki í verksmiðjunum þremur (Mynd 8). Flest merki eru endurheimt á ári í Neskaupstað, síðan í Vopnafirði og fæst í Höfn. Þetta er vegna mismunar í aflamagni sem unnið er í verksmiðjunum þar sem hærra aflamagn leiðir til þess að fleiri merki eru endurheimt.
Endurheimt merki eru úr fiskum sem voru merktir á árunum 2011 til 2024 (Mynd 9). Almennt þá eru endurheimtur úr merkingu mestar árið sem merkt er og næstu tvö ár á eftir. Það má búast við að endurheimtur fyrir árin 2022-2024 muni aukast næstu ár.
Merkingarstaðsetning hefur breyst með tímanum (Mynd 10). Árin 2011-2019 var mest af endurheimtum fiskum merktir vestan við Írland. Árin 2020-2024 hafa flestir endurheimtir fiskar verið merktir norðar eða við vesturströnd Bretlandseyja. Þetta má útskýra með breytingum á staðsetningu merkinga sem færðust norðar árið 2020.
Heimildaskrá
Astthorsson, O. S., Valdimarsson, H., Gudmundsdottir, A., and Óskarsson, G. J. 2012. Climate-related variations in the occurrence and distribution of mackerel (Scomber scombrus) in Icelandic waters. ICES Journal of Marine Science, 69: 1289-1297. https://doi.org/10.1093/icesjms/fss084
Freydís Vigfúsdóttir, Kristján Lilliendahl & Arnþór Garðarsson. 2009. Fæða súlu við Ísland. Bliki. 30: 55-60.
ICES 2020. Stock Annex: Mackerel (Scomber scombrus) in subareas 1-7 and 14 and divisions 8.a-e, 9.a (the Northeast Atlantic and adjacent waters). ICES Stock Annexes. Report. https://doi.org/10.17895/ices.pub.18622763.v1
ICES. 2024. Cruise report from the International Ecosystem Summer Survey in Nordic Seas (IESSNS) 28th June - 2nd August 2024. Working Document to ICES Working Group of Widely Distributed Stocks (WGWIDE, No. 3), Marine and Freshwater Research Institute, Hafnarfjörður, Iceland, 28th August - 3rd September 2024. 68 pp. https://www.researchgate.net/publication/383819159_Cruise_report_IESSNS_2024
Ólafsdóttir, A.H., Utne, K.R., Jacobsen, J.A., Jansen, T., Oskarsson, G.J., Nøttestad, L., Elvarsson, B., Broms, C. and Slotte, A. 2019. Geographical expansion of Northeast Atlantic mackerel (Scomber scombrus) in Nordic Seas from 2007 - 2016 was primarily driven by stock size and constrained by low temperatures. Deep-Sea Research Part II: Tropical Studies in Oceanography, 159: 152-168. DOI:10.1016/j.dsr2.2018.05.023
Anna Heiða Ólafsdóttir og Sigurður Þór Jónsson. 2021. Makríll (Scomber scombrus). Í Guðmundur J. Óskarsson (ritstj.), Staða umhverfis og vistkerfa í hafinu við Ísland og horfur næstu áratuga. Haf- og vatnarannsóknir, HV 2021-14. https://www.hafogvatn.is/static/files/2021-sidur/hv2021-14.pdf
Trenkel, V.M., Huse, G., Mackenzie, B.R., Alvarez, P., Arrizabalaga, H., Castonguay, M., Goni, N., et al., 2014. Comparative ecology of widely distributed pelagic fish species in the North Atlantic: implications for modelling climate and fisheries impacts. Progress in Oceanography, 129: 219–243. https://doi.org/10.1016/j.pocean.2014.04.030
Uriarte, A., Lucio, P., 2001. Migration of adult mackerel along the Atlantic European shelf edge from a tagging experiment in the south of the Bay of Biscay in 1994. Fisheries Research. 50: 129–139.