LÚÐA

Almennar upplýsingar

Lúða er stærst allra flatfiskategunda og stærsti beinfiskur sem veiðist við Ísland. Stærsta mælda lúða sem hefur veiðst á Íslandsmiðum var 365 cm löng og 266 kg og veiddist hún fyrir norðan land árið 1935. Lúða er seinkynþroska; um helmingur hænga er kynþroska við 80 cm og helmingur hrygna við 103 cm. Lúða finnst allt í kringum landið en er mest áberandi vestan og sunnan lands. Hún er botnlæg tegund sem dvelur á sendnum, leirkenndum, grýttum og jafnvel á hörðum botni niður á 2000 m dýpi. Ungviðið dvelur í grunnum sjó til 3-5 ára aldurs en eftir það fikrar lúðan sig dýpra og lengra frá ströndinni. Lúðan er þekkt fyrir langar göngur og hafa lúður merktar við Ísland veiðst aftur við Færeyjar, Austur- og Vestur Grænland og Nýfundnaland. Endurheimtar lúður við Ísland hafa áður verið merktar við Færeyjar og Kanada. Sjá nánar um tegundina.

Veiðar

Útbreiðsla lúðuveiða hefur breyst undanfarin 12 ár vegna banns á beinni sókn í tegundina árið 2011 og fyrirmæla um að allri lífvænlegri lúðu sé sleppt (Mynd 1).

Árin 2000-2011, var lúða aðallega veidd fyrir vestan land, samkvæmt skráningum í afladagbækur (Mynd 2). Eftir að bann við beinum lúðuveiðum var sett á, færðist hlutdeild lúðuveiða frá vestanverðu landgrunninu yfir á botnvörpumið norðvestanlands.

Beinar veiðar á lúðu á línu með haukalóðum fóru fram á yfir 300 m dýpi (Mynd 3). Eftir að bann við beinum veiðum tók gildi hefur hlutdeildin færst frá þessu dýpi og nú er lúða veidd grynnra.

Áður fyrr var lúða veidd á línu með haukalóðum og í botnvörpu eða um 85 % landaðs lúðuafla (Mynd 4, Tafla 1). Eftir 2011, hefur nánast engu verið landað af lúðu á línu (Tafla 1), einkum vegna þess að flestar lúður sem koma í línu eru lífvænlegar og þeim sleppt. Fjöldi slepptra lífvænlegra lúða hefur aukist frá árinu 2018 og einnig á það við um fjölda báta sem skrá fjölda slepptra lúða (Tafla 2). Í fyrra jókst fjöldi slepptra lífvænlega lúða verulega milli ára og einnig fjöldi báta sem skráði slíkar sleppingar. Engin sýni hafa verið tekin úr lönduðum afla á undanförnum árum.

Tafla. 1: Lúða. Fjöldi báta sem landað hafa lúðu, og allur landaður afli eftir veiðarfæri og árum.

Ár	Fj. línubáta	Fj. togara	Fj. dragnótabáta	Fj. annarra báta	Afli á línu	Afli í botnvörpu	Afli í dragnót	Afli önnur veiðarf.	Heildarafli
2000	349	137	79	275	171	203	85	36	495
2001	348	136	85	343	255	216	95	61	627
2002	309	129	82	317	272	246	116	46	680
2003	320	126	88	303	202	220	141	68	631
2004	331	118	84	284	218	217	94	40	569
2005	327	119	79	204	205	225	54	37	521
2006	319	107	73	157	228	178	38	20	464
2007	295	107	70	113	187	182	39	21	429
2008	252	97	63	96	242	191	46	19	498
2009	235	92	61	120	298	165	47	19	529
2010	207	84	50	149	386	127	34	13	560
2011	195	79	47	172	423	89	24	12	548
2012	33	54	0	23	1	33	0	1	35
2013	46	67	21	25	2	35	1	3	41
2014	61	60	17	30	6	33	4	2	45
2015	0	63	18	17	0	72	9	2	83
2016	0	70	17	23	0	113	4	2	119
2017	0	67	25	19	0	85	16	1	102
2018	0	64	29	28	0	115	16	3	134
2019	0	59	30	23	0	103	22	2	127
2020	11	64	29	22	1	120	17	3	141
2021	0	63	30	31	0	134	16	3	153
2022	14	62	27	29	23	152	17	3	195
2023	12	55	25	36	19	137	17	4	177

Mynd 1: Lúða. Útbreiðsla veiða á Íslandsmiðum seinustu 20 ár samkvæmt afladagbókum.

Mynd 2: Lúða. Útbreiðsla veiða við Ísland frá árinu 2000 samkvæmt afladagbókum.

Mynd 3: Lúða. Afli í botnvörpu, dragnót og á línu samkvæmt afladagbókum, skipt eftir dýpi.

Mynd 4: Lúða. Landaður afli eftir veiðarfærum frá árinu 1994, samkvæmt aflaskráningarkerfi Fiskistofu.

Tafla 2 sýnir fjölda slepptra lúða á árunum 2017-2022. Gögn fyrir árið 2023 voru ekki aðgengileg þegar þessi skýrsla var gerð.

Tafla. 2: Lúða. Fjöldi slepptra lúða eftir árum og veiðarfærum skv. skráningum í afladagbækur, og fjöldi íslenskra skipa sem hafa skráð slepptar lúður.

Ár	Lína fj. skipa	Lína fj. fiska	Botnv. fj. skipa	Botnv. fj. fiska	Dragn. fj. skipa	Dragn. fj. fiska	Net fj. skipa	Net fj. fiska
2017	7	472	1	1	0	0	0	0
2018	13	2044	0	0	0	0	3	7
2019	12	2214	1	3	1	95	0	0
2020	5	2480	1	2	1	33	1	1
2021	14	7723	1	10	2	66	0	0
2022	8	2536	1	1	1	5	2	8

Yfirlit gagna

Söfnun á líffræðilegum mælingum úr afla helstu veiðarfæra (lína, dragnót og botnvarpa) er ekki talin góð og er fremur gloppótt (Tafla 3).

Tafla. 3: Lúða Fjöldi sýna og lengdarmælinga úr lönduðum afla.

Ár	Botnv. fj. sýna	Botnv. fj. lengdarm.	Dragnót fj. sýna	Dragnót fj. lengdarm.	Lína fj. sýna	Lína fj. lengdarm.
1981	1	157	0	0	0	0
1982	5	1336	0	0	1	108
1984	0	0	2	199	0	0
1985	0	0	1	189	0	0
1986	0	0	0	0	1	135
1989	0	0	0	0	1	19
1991	0	0	1	11	0	0
1994	0	0	1	122	0	0
1995	0	0	0	0	2	63
1996	1	27	2	249	0	0
1997	1	2	1	57	1	1
1998	51	215	2	199	8	104
1999	63	309	1	83	1	26
2000	24	86	2	168	2	31
2001	2	30	1	76	0	0
2002	1	17	0	0	0	0
2003	1	5	1	4	0	0
2004	0	0	1	27	0	0
2007	3	63	0	0	1	1
2008	0	0	0	0	1	65
2009	0	0	0	0	2	16
2011	1	3	0	0	0	0
2012	5	9	0	0	0	0
2013	3	21	0	0	0	0
2017	0	0	0	0	2	5
2019	11	60	2	3	0	0
2020	6	26	0	0	0	0

Stofnmælingar

Stofnmæling botnfiska að vori (SMB) hefur verið framkvæmd árlega í mars frá árinu 1985. SMB nær yfir mikilvægu veiðisvæði lúðu á landgrunni, hins vegar nær það ekki til veiðisvæða djúpt og lengra frá landi þar sem kynþroska lúða heldur sig. Einnig hefur verið farið í stofnmælingu botnfiska að hausti (SMH) síðan árið 1996, að undanskildu árinu 2011. SMB mælir breytingar í fjölda/lífmassa ókynþroska lúðu betur en SMH, hins vegar tekur hvorug stofnmæling nægilega vel til svæða þar sem fullþroska lúða heldur sig og því ekki fullnægjandi til að meta stærð hrygningarstofns.

Mynd 5 sýnir stofnvísitölur lúðu (heildarlífmassi), lífmassavísitölur veiðistofns (lúða stærri en 40 cm), lífmassavísitölur lúðu stærri en 66 cm og nýliðunarvísitölur (fjöldi lúða minni en 30 cm). Lengdarskiptar vísitölur eru sýndar á Mynd 7, og útbreiðsla lúðu í SMB og SMH á Mynd 8.

Lífmassavísitölur í ár eru svipaðar og þær voru á tíunda áratug síðustu aldar og um miðjan fyrsta áratug þessarar aldar.

Mynd 5: Lúða. Stofnvísitölur, ásamt 95 % óvissumörkum, úr SMB (blá lína, skyggt svæði) og SMH (punktar og lóðréttar línur).

Á Mynd 6 eru hlutfallslegar vísitölur úr SMB og SMH sýnilegar. Á báðum myndum má sjá að það er ekki mikill munur milli leiðangra í heildarlífmassa og heildarfjölda lúða.

Mynd 6: Lúða. Hlutfallslegar vísitölur, ásamt 95 % óvissumörkum, úr SMB (blá lína, skyggt svæði) og SMH (svört lína, skyggt svæði).

Lúða fæst aðallega fyrir norðvestan og vestan land í SMB (Mynd 7 og Mynd 8), en á árunum 2002-2010 var lúða einnig áberandi á suðaustursvæði. Í SMH fæst fremur lítið af lúðu en ef það gerist þá er það oftast fyrir vestan og norðvestan land (Mynd 7 og Mynd 8).

Mynd 7: Lúða. Breytingar á dreifingu lífmassa vísitölu lúðu í SMB og SMH.

Mynd 8: Lúða. Útbreiðsla lúðu í SMB 2024 og SMH 2023. Punktastærð er í hlutfalli við afla í togi.

Smálúða (30-60 cm) er mest áberandi í SMB, en í SMH er lengdardreifingin víð og án sýnilegs mynsturs (Mynd 9).

Mynd 9: Lúða. Lengdardreifingar úr SMB og SMH (efri mynd) og meðallengdir (neðri mynd).

Fiskveiðistjórnun

Matvælaráðuneyti ber ábyrgð á stjórnun fiskveiða við Ísland. Árið 2012 var sett reglugerð sem bannar allar beinar veiðar á lúðu á Íslandsmiðum og kveður jafnframt á um að allri lífvænlegri lúðu sem kemur um borð í veiðiskip skuli sleppt (reglugerð nr. 470/2012).

Ekkert aflamark er sett fyrir þennan stofn.