LÝSA

Almennar upplýsingar

Lýsa er botnlægur þorskfiskur eins og þorskur og ýsa, en smávaxnari. Hámarkslengd lýsu er um 80 cm og eru hængar og hrygnur svipuð að stærð. Við Ísland verður lýsa kynþroska um það bil 30 cm að lengd.

Sjá nánar: https://www.hafogvatn.is/is/sjavardyr/lysa

Veiðar

Lýsa hefur að mestu leyti veiðst sem meðafli allt í kringum Ísland, en þó mest sunnan og vestan við landið (Mynd 1 og Mynd 2). Árlega hafa veiðst á bilinu 500-1000 tonn, að árunum 2008-2012 frátöldum þegar aflinn jókst tímabundið og náði mest 2 602 tonnum (Mynd 2). Þessi aukning var að mestu bundin við sunnan- og vestanvert landgrunnið (Mynd 2). Afli lýsu jókst árið 2021, miðað við árin á undan, og er nú svipaður og árið 2013 (Mynd 1, Mynd 2, Mynd 4, Mynd 3, Mynd 5 og Tafla 1). Lýsu er að finna á 10–300 m dýpi en hún veiðist aðallega á 100–250 m dýpi (Mynd 3).

Mest veiðist lýsa í botnvörpu en einnig í humarvörpu, línu og dragnót (Mynd 3, Mynd 5 og Tafla 1). Skipum sem landa lýsu fjölgaði með auknum afla á árunum 2007–2012, en hefur fækkað síðan (Mynd 4).

Mynd 1: Lýsa. Útbreiðsla veiða frá öllum veiðarfærum, samkvæmt afladagbókum.

Mynd 2: Lýsa. Útbreiðsla veiða á íslensku veiðisvæði frá árinu 2000 samkvæmt aflaskýrslum. Öll veiðarfæri samanlagt.

Mynd 3: Lýsa. Afli eftir dýpi samkvæmt afladagbókum.

Mynd 4: Lýsa. Landaður afli eftir veiðarfærum frá 1994, samkvæmt aflaskráningarkerfi Fiskistofu.

Tafla. 1: Lýsa. Fjöldi íslenskra skipa sem landað hafa lýsu og allur landaður afli eftir veiðarfærum og árum
Ár	Fj. botnv.	Fj. aðrir	Fj. línubáta	Fj. dragnót	Afli botnv.	Afli aðrir	Afli lína	Afli dragnót	Heildarafli
2000	86	103	170	25	1088	23	157	76	1344
2001	76	129	139	25	929	66	114	64	1173
2002	88	133	116	18	1068	48	90	93	1299
2003	72	111	133	27	733	37	153	102	1025
2004	68	110	142	25	704	26	224	84	1038
2005	77	107	171	34	518	11	205	63	797
2006	62	106	189	37	467	23	460	100	1050
2007	66	86	216	43	767	26	394	71	1258
2008	77	95	235	49	950	30	557	151	1688
2009	77	221	244	60	1439	45	520	303	2307
2010	63	276	212	50	2192	42	425	191	2850
2011	65	263	219	43	2486	24	345	109	2964
2012	65	263	223	45	956	19	320	174	1469
2013	53	234	218	41	659	7	255	62	983
2014	52	174	208	32	643	7	207	73	930
2015	44	160	186	30	675	4	116	65	860
2016	41	114	174	30	559	2	104	69	734
2017	34	64	147	24	401	1	108	43	553
2018	38	37	115	21	688	1	61	67	817
2019	47	64	109	26	605	1	93	61	760
2020	47	61	102	20	548	2	67	18	635
2021	48	103	92	25	820	3	58	71	952
2022	48	101	78	26	631	3	67	72	773
2023	49	159	66	30	946	12	112	64	1134

Mynd 5: Lýsa. Fjöldi skipa og báta (öll veiðarfæri) sem veiddu 95% heildaraflans hvert ár frá 1994. Vinstri: Sýnt eftir árum. Hægri: Sýnt í samanburði við heildarafla. Gögn frá aflaskráningarkerfi Fiskistofu.

Lengdardreifingar landaðrar lýsu

Lengdarmælingar landaðrar lýsu hafa verið mismiklar í gegnum tíðina, en aflagögn sýna töluverða nýliðun í veiðistofn árin 1980, 1996, 2007 og 2019 (Mynd 7). Lönduð lýsa er yfirleitt 38–55 cm löng (Mynd 7).

Mynd 6: Lýsa. Veiðisvæði árið 2023 ásamt staðsetningu sýnatöku.

Mynd 7: Lýsa. Lengdardreifing úr afla eftir árum.

Stofnmælingar

Árlegar stofnmælingar botnfiska hafa verið framkvæmdar í mars síðan 1985 (SMB) og október síðan 1996 (SMH). SMH var ekki framkvæmt árið 2011. Báðar stofnmælingarnar ná utan um veiðisvæði lýsu á Íslandsmiðum. Heildarvísitala, vísitala veiðistofns og nýliðunarvísitala er reiknuð fyrir báðar stofnmælingar (Mynd 8). Vísitala veiðistofns er samanlagður lífmassi einstaklinga sem eru 40 cm eða stærri og nýliðunarvísitala er reiknuð út frá fjölda einstaklinga sem eru 20 cm eða minni (Mynd 8).

Bæði heildar lífmassavísitala og vísitala veiðistofns í SMB hækkuðu frá 2003 og náðu hámarki 2005 en lækkuðu svo aftur í fyrra horf árið 2015 (Mynd 8). Síðan hafa vísitölurnar smám saman hækkað og nálgast vísitala veiðistofns nú hæsta gildi sem mælst hefur (1990). Vísitölur SMH eru mun breytilegri og minna áreiðanlegar en sýna svipað mynstur og SMB. Nýliðunarvísitölur eru svipaðar í báðum leiðöngrum (Mynd 8). Töluverð nýliðun mældist 2003, 2007 og 2019–2021 í SMH og 2004, 2008 og 2021–2022 í SMB. Þessa toppa má sjá í lengdardreifingum (Mynd 9 og Mynd 10) og í vísitölu veiðistofns 2–3 árum síðar.

Útbreiðsla lýsu í SMB er svipuð og í afla; mestur þéttleiki sunnan við landið (Mynd 11 og Mynd 12). Útbreiðslan er heldur meiri samkvæmt SMH eða allt frá suðaustri réttsælis að Snæfellsnesi (Mynd 13 og Mynd 14). Hækkun vísitalna hefur að mestu átt sér stað á suðaustur- og suðvestursvæðinu (Mynd 12 og Mynd 14).

Mynd 8: Lýsa. Stofnvísitala (efri til vinstri), vísitala veiðistofns (>39 cm, efri til hægri) og nýliðunarvísitala (<21 cm, neðri), úr SMB (blátt) og SMH (rautt), ásamt 95 % vikmörkum.

Mynd 9: Lýsa. Lengdardreifing úr vorralli.

Mynd 10: Lýsa. Lengdardreifing úr haustralli.

Mynd 11: Lýsa. Útbreiðsla í síðasta vorralli.

Mynd 12: Lýsa. Dreifing lífmassavísitölu eftir svæðum í SMB.

Mynd 13: Lýsa. Útbreiðsla í síðasta haustralli.

Mynd 14: Lýsa. Dreifing lífmassavísitölu eftir svæðum í SMH.

Stofnmat

Lýsing á stofnmatsaðferð og ráðgjafarreglu

Grunnur ráðgjafar fyrir fiskveiðiárið 2023/2024 fylgir forskrift Alþjóðahafrannsóknaráðsins (ICES) fyrir gagnarýra stofna þar sem hægt er að áætla viðmiðunarstuðul veiðidánartölu (F_proxy,MSY) sem hægt er að meðhöndla sem viðmiðunarmörk fyrir hámarksafrakstur. Þessi regla nefnist „chr”-reglan (ICES 2021) og hefur eftirfarandi form:

$A_{y + 1} = I_{y} F_{p r o x y, M S Y} b m$

þar sem A_y+1 er ráðlagður heildarafli, I_y er nýjasta vísitalan, $F_{p r o x y, M S Y}$ er viðmið veiðidánartölu við hámarksafrakstur (MSY), b eru varúðarmörk (ráðlagður heildarafli minnkar þegar lífmassavísitala fellur fyrir neðan gildi aðgerðarmarka) og m er margfaldari sem tryggir að líkurnar á að vísitalan lendi undir aðgerðarmörk (I_lim) sé minni en 5%.

$F_{p r o x y, M S Y}$ er hlutfall afla og vísitölu fyrir þau ár (U) þar sem f > 1:

$F_{p r o x y, M S Y} = \frac{1}{u} \begin{matrix} \sum_{y \in U}^{} \frac{C_{y}}{I_{y}} \end{matrix}$

f er nálgun (e: proxy) á lengdarháða nýtingu:

$f = \frac{{\overset{―}{L}}_{y - 1}}{L_{F = M}}$

þar sem $\overset{―}{L}$ er meðallengd úr afla sem er hærri en $L_{F = M}$ .

$L_{F = M}$ er reiknað með eftirfarandi hætti:

$L_{F = M} = 0.75 L_{c} + 0.25 L_{\infty}$

þar sem L_c er lengd þar sem tíðnin er helmingurinn af tíðni algengasta gildis (Mynd 15) og L_∞ er hámarkslengd tegundar samkvæmt jöfnu von Bertalanffy.

b er varúðarmörk og er notað til að takmarka ráðgjöf þegar vísitala fellur undir aðgerðamörk.

$b = min (1, I_{y} - 1 / I_{trigger})$

þar sem $I_{trigger}$ = $i_{loss} ∙ 1.4$

$m$ er margfaldari byggður á vaxtarhraða K, sem er fenginn með aðferð von Bertalanffy. Von Bertalanffy K fyrir lýsu var ekki hægt að áætla með viðunandi hætti þar sem nýjustu aldursgögn eru síðan 1973. Því var notast við gildi frá öðrum hafsvæðum sem er 0.38 og því er m= 0.5 (0.32 <K < 0.45 yr^-1).

Mynd 15: Lýsa. Lengdardreifing úr afla. Rauð lína er lengd þar sem tíðnin er helmingurinn af tíðni algengasta gildis.

Greining á stofnmati og ráðgjöf

Vísitala úr stofnmælingu í vor (SMB) er notuð ásamt F_proxy,MSY. Ráðgjöfin í ár reiknast þannig: A_y+1 = I_y F_proxy,MSY b m eða 25762 t * 0.161 * 1 * 0.5 og er þá ráðgjöf þá yfir mörkum sveiflujöfnunnar. Ráðgjöfin fyrir fiskveiðiárið 2024/2025 er því 1571 t (20 % hækkun frá ráðgjöf síðasta árs) (Tafla 2). 2019-2021 var breytt svokallaðri „2 yfir 3” reglu þar sem hlutfall meðaltal vísitölu síðustu tveggja ára og þriggja ára þar á undan var margfaldað með síðustu ráðgjöf. Þessi aðferð þykir ekki samræmast varúðarnálgun fyrir gagnarýra stofna.

Beyting CHR-reglu

Mynd 16: Lýsa. Lífmassavísitölur úr SMB frá árinu 1985. Punktalína merkir Itrigger eða varúðarmörk (lægsta vísitala tímaseríunnar * 1.4).

f er lengdarhlutfalls-hluti jöfnunnar. Árleg meðallengd úr afla ásamt mark-viðmiðunarlengd (L_c * 0.75 + L_∞ * 0.25), sem er 48. Punktarnir á Mynd 17 tákna ár þar sem f > 1.

Mynd 17: Lýsa. Vísitala veiðiblutfalls fyrir þau ár sem nóg var til af gögnum.

b er varúðarmörk og er notað til að takmarka ráðgjöf þegar vísitala fer undir ákveðið gildi (I_trigger). Lægsta vísitala lýsu (I_loss = 1537 tonn). I_trigger er I_loss * 1.4 eða 2152 (Mynd 16). Nýjasta vísitalan er 25 762 og því fyrir ofan I_trigger og b því 1.

Fiskveiðistjórnun

Ekki hefur verið gefið út aflamark fyrir lýsu en Hafrannsóknastofnun hefur veitt ráðgjöf frá og með árinu 2019 (Tafla 3).

Tafla. 3: Lýsa. Tillögur um hámarksafla, ákvörðun stjórnvalda um aflamark og afli (tonn).
Fiskveiðiár	Ráðgjöf	Aflamark	Afli
2001/02	-	-	1 192
2002/03	-	-	1 309
2003/04	-	-	1 001
2004/05	-	-	964
2005/06	-	-	895
2006/07	-	-	1 030
2007/08	-	-	1 812
2008/09	-	-	1 984
2009/10	-	-	2 835
2010/11	-	-	3 249
2011/12	-	-	1 601
2012/13	-	-	1 060
2013/14	-	-	1 034
2014/15	-	-	877
2015/16	-	-	690
2016/17	-	-	642
2017/18	-	-	844
2018/19	-	-	780
2019/20	836	-	607
2020/21	1 003	-	844
2021/22	1 137	-	826
2022/23	1091	-	1252
2023/24	1309	-	-
2024/25	1571	-	-

Heimildir

ICES. 2021. Tenth Workshop on the Development of Quantitative Assessment Methodologies based on LIFE-history traits, exploitation characteristics, and other relevant parameters for data-limited stocks (WKLIFE X). ICES Scientific Reports. Report. https://doi.org/10.17895/ices.pub.5985